Rzayeva S.M.¹, Mirzəyev K.İ.², Feyziyev K.B.³

¹ Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Neft-qaz geologiya kafedrası, Geoloji-kəşfiyyat fakültəsi, Azərbaycan, Bakı şəh., Azadlıq prospekti, 34, AZ1010: sevinch.rzayeva@asoiu.edu.az

² Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi, Geologiya və Geofizika İnstitutu, Biota təkamülü və geoloji hadisələrin korrelyasiyası şöbəsi Azərbaycan, H.Cavid pr., 119, Bakı, AZ1073: mirzeyevk36@gmail.com

³ Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Мagistr, Neft-qaz geologiya kafedrası,  Geoloji-kəşfiyyat fakültəsi, Azərbaycan, Bakı şəh., Azadlıq prospekti, 34, AZ1010: kenanfeyziyev8@gmail.com

DOI: 10.35714/ggistrat20250100015

Xülasə. Şimali Abşeron regionu geoloji baxımdan zəngin və mürəkkəb quruluşa malik bir zonadır. Bu ərazidə Miosen və Pliosen dövrlərinə aid çöküntülər geniş yayılmışdır. Miosen dövründə əsasən dəniz şəraitinin üstünlük təşkil etməsi, Pliosen dövründə isə tektonik fəallıq və eroziya prosesləri nəticəsində qarışıq növ çöküntüləri formalaşmışdır.

Abşeron küpəsi yatağı və Həmdəm-Qarabağ yatağı kimi regionun əsas neft-qaz yataqlarında Miosen və Pliosen çöküntülərinin paylanması və inkişafı geoloji tədqiqatlar üçün əhəmiyyətli məlumatlar təqdim edir. Bu yataqlarda aparılan araşdırmalar göstərir ki, çöküntülərin yayılması tektonik qalxma və enmələrlə, həmçinin dəniz səviyyəsinin dəyişməsi ilə sıx əlaqədardır. Miosen çöküntüləri əsasən dəniz mənşəli olub, gilli və qumlu təbəqələrdən ibarətdir, Pliosen çöküntüləri isə qarışıq dəniz və quru mənşəlidir.

Miosen–Pliosen çökəntilərinin Şimal Abşeron bölgəsindəki məkan və litoloji diferensiasiyası regionun dinamik tektonik inkişafını əks etdirir. Miosen dövrünə aid çökəntilər əsasən dəniz mənşəlidir və nisbətən sabit çökmə şəraitində formalaşmışdır. Pliosen dövründə isə tektonik fəallığın artması və kontinental mənbəli eroziya materiallarının daxil olması müşahidə olunur. Strukturlu qabarıqlar və sinklinallar çökəntilərin yığılması və qorunmasında mühüm rol oynamışdır.

Paleocoğrafi modellər Miosendən Pliosinə keçid dövründə açıq dəniz şəraitindən delta və çay mühitlərinə doğru dəyişiklikləri göstərir. Geofiziki məlumatlar bu keçid zonaları ilə əlaqəli çoxsaylı karbohidrogen tələlərini üzə çıxarır. Fasiya təhlili, gil tərkibli örtü layları ilə növbələnmiş məsaməli qumdaşı kollektorlarının mövcudluğunu təsdiqləyir. Bu geoloji xüsusiyyətlər Miosen–Pliosen çökəntilərinin neft-qaz potensialını artırır.

Açar sözlər: Miosen-Pliosen çöküntüləri, Şimali Abşeron strukturları, Tektonik proseslər və sedimentasiya, Neft-qaz potensialı, Stratiqrafik uyğunluq

ƏDABİYYƏT

Алиев А.И., Багир-Заде Ф.М., Буниат-Заде 3.А. и др. Месторождения нефти и газа – перспективные структуры Азерб. ССР. Элм. Баку, 1985.

Али-заде А.А., Ахмедов Г.А., Ахмедов А.М., Алиев А.К., Зейналов М.М. Геология нефтяных и газовых месторождений Азербайджана. Недра. Москва, 1966, 392 с.

Али-Заде А.А., Салаев С.Г., Алиев А.И. Научная оценка перспектив нефтегазоносности Азербайджана и Южного Каспия и направление поисково-разведочных работ. Элм. Баку, 1985, 250 с.

Гаджиев Ф.М. Основные геоструктурные элементы азербайджанского сектора Каспийского моря и перспективы их нефтегазоносности в свете новых геолого-геофизических материалов. Тектоника земной коры и мантии. Тектонические закономерности размещения полезных ископаемых Материалы XXXVIII Тектонического совещания, Т. 1, ГЕОС. Москва, 2005, с. 116-120.

Исмайлов К.А., Гасанов И.С. Современная структура Южно-Каспийской впадины и ее связь с глубинной тектоникой (в свете новых данных геологии и геофизики). В кн.: Геофизическая разведка на Каспийском море. Недра. Москва, 1966, с. 101-120.

Потапов И.И. Апшеронская нефтеносная область. Геологическая характеристика. Издательство Академии наук Азербайджанской ССР. Баку, 1954, 542 с.

Халилов А.Г. Стратиграфия Азербайджана. Элм. Баку, 1978, 162 с.

Юсифзаде Х.Б. Состояние разведки и разработки нефтяных месторождений Азербайджана и потенциал их развития, Доклад на коференции Региональной ассоциации (ERRA) Баку, 27-28 октября 2014, 8 с.

Abbasov A.K., Hüseynov H.M. Cənubi Xəzər çökəkliyinin Mezo-Kaynozoy çöküntülərinin qalınlığının və litofasial xüsusiyyətinin dəyişmə qanunauyğunluğu və neftlilik-qazlılıq perspektivliyi. Azərbaycan Ali Texniki məktəb­lərinin xəbərləri, ADNA, 2003, № 6, s. 15-23.

Bağırzadə F.M., Kərimov K.M., Salayev S.H. Cənubi Xəzər meqaçökəkliyinin neft-qazlılığı və dərinlik quruluşu. Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı. Bakı, 1987, 304 s.

Xuduzadə Ə.İ. Abşeron arxipelaqının şimal-qərb hissə­sində üstəgəlmə xarakterli strukturların formalaş­ması və neft-qazlılığı. Azərbaycan Neft Təsərrüfatı, 2016, № 4, s. 13-18.

Salmanov Ə.M., Məhərrəmov B.İ., Hüseynov R.M. Qərbi Abşeronun Oliqosen–Miosen paleogeoloji tədqiqinə əsasən neft-qazlılıq perspektivliyinin qiymətləndiril­məsi. Azərbaycan Neft Təsərrüfatı, № 3, 2011.

Salmanov Ə.M., Məhərrəmov B.İ., Yusifov M.N. Azər­baycanın Paleogen–Alt Miosen çöküntülərinin paleo­geo­loji tədqiqinə əsasən neft-qazlılıq perspektivliyinin qiymətləndirilməsi. “Azərbaycan geoloqu” elmi bülle­teni, № 18, 2014.

Şıxəlibəyli Ə.Ş., Ağabəyov M.Q., Əlizadə S.Ə. və b. Azərbaycanın tektonikasının əsas xüsusiyyətləri (Azərbaycanın tektonik xəritəsinə izahlı qeyd. Miqyas 1:500000). Bakı, 1981, 30 s.

Yusifzadə X.B. Müstəqillik illərində Azərbaycanda apa­rılmış geoloji-kəşfiyyat işlərində əldə edilmiş nailiy­yətlər. Azərbaycan Neft Təsərrüfatı, № 7-8, 2012, 9 s.

Yusifzadə X.B. Azərbaycan Respublikasını neft-qaz sənayesinin geoloji-kəşfiyyat və hasilat sahəsinin müasir vəziyyəti və perspektivləri. Azərbaycan Neft Təsərrüfatı, № 8, 2011, 9 s.