Svitoç A.A.

Böyük Xəzərin hövzələrinin müasir Xəzərin və onu əhatə edən düzənlik sahələrinin yerində mövcud olmuş su hövzələri sisteminin gec pliosen tarixi nəzərdən keçirilir. Xəzərin transqressiv tarixinin başlanmasından əvvəl kontinental çöküntülərin aktiv toplanması və Xəzər çökəkliklərinin alçaq səviyyəsinə bağlanmış çay dərələrinin dərinləşməsi ilə səciyyələnən uzun müddətli reqressiv Balaxanı epoxası baş vermişdir. Onu əvəz edən Akçaqıl mərhələsi ən iri və uzun transqressiv epoxa olub, Orta Volqa boyundan Elbrusun ətəklərinə qədər yayılmışdır. Burada dənizin səviyyəsi 100 m mütləq yüksəkliyə çatmış və dəniz molyusklarının endemik faunası ilə səciyyələnən çöküntüləri müxtəlif litofasial tərkibə malik olmuşlar. 18 mln. il bundan əvvəl dəniz sularının gəlməsinin kəsildiyi üçün baş vermiş kiçik reqressiyadan sonra Akçaqıl hövzəsi Abşeron dənizi ilə əvəz edilmişdir. Bu qapalı, daha kiçik ölçülü, şor sulu, daha alçaq səviyyəli (60–80 m mütləq yüksəklikli), lakin o cür də müxtəlif fasial tərkibli çöküntülərə və molyuskların kəskin fərqli tərkibinə malik hövzə olmuşdur. Abşeron transqressiyasının başa çatması gec pliosenin ən sonuna təsadüf edir və iqlimin əhəmiyyətli soyuqlaşması ilə üst-üstə düşür. Ehtimal ki, bu zaman Rus ovalığında ilk buzluqlar meydana gəlmişdir.