Cənubi Xəzər hövzəsindən Orta Xəzər hövzəsinə keçid zonasının şərq bortunun dalğa əksetdirici horizontlarının seysmogeoloji şərhi
Abdulla-zadə M.Ç.1,2, Namazlı N.E.2
1 Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Azərbaycan AZ1010 Bakı, Azadlıq pr., 34: murad.abdullazade@asoiu.edu.az
2 Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası, Geologiya və Geofizika İnstitutu, Azərbaycan AZ1073, Bakı, H. Cavid pr., 119: nurlannamazli@outlook.com
Xülasə. Xəzər dənizi
akvatoriyasının şelf çöküntü hövzələrinin və hər şeydən əvvəl onlardan ən əlçatanı
– Skif-Turan platformasının aktiv kənarının cəlbediciliyi bölgənin geoloji
quruluşunun və inkişaf tarixinin mövcud modellərinin təkmilləşdirilməsi və
detallaşdırılması ilə əlaqələndirilir. Bu da öz növbəsində, burada yerləşən
faydalı qazıntıların inkişafının rentabelliyini təmin edə və əsas neft və qaz
hasil edilən bölgənin – Cənubi Xəzər hövzəsinin ehtiyatlarının azalmasını
kompensasiya edə biləcək böyük və hətta nəhəng neft və qaz yığılmalarının
aşkarlanması ümidləri ilə proqnozlaşdırılmasını aydınlaşdırmağa imkan verir.
Təqdim olunan işin
məqsədi akvatoriyada toplanmış qazma və seysmik kəşfiyyat və bitişik quru sahələrinə
aid geoloji tədqiqat məlumatları əsasında Orta Xəzər və Cənubi Xəzər hövzələrinin
keçid hissəsinin çöküntü hövzələrinin strukturunun geoloji modellərinin
qurulması və təkamülünün bərpası olmuşdur.
Məqalədə müxtəlif
seysmogeoloji şəraitlərlə səciyyələnən regionun müxtəlif hissələrində seysmik kəsilişlərin
informativliyini əks etdirən materiallar təqdim olunur. Əksolmaların
konfiqurasiyası və nisbi düzülüşü, davamlılığı və seysmik dalğaların amplitudu
və tezliyi kimi obyektiv müəyyən edilmiş seysmik parametrlərə əsaslanan
struktur mərtəbələrə uyğun seysmik intervalların ayrılması dalğa sahəsinin
seysmostratiqrafik analizinin əsasını təşkil etmişdir.
Sonuncunun təhlili
nəticəsində müəlliflər tərəfindən seysmik yazının dinamik ifadəliyinə,
uzunluğuna və həlledicilik qabiliyyətinə əsaslanaraq, dörd seysmik horizont müəyyən
edilmiş və izlənilmişdir: SH-A (Ağcagil), SH-I (Qırmızı qatın (QQ) yuxarı hissələri),
SH-II (VIII horizont) və SH-III (QQ-nin aşağı hissələri). Bu horizontların izlənilmə
keyfiyyəti eyni deyil. Qurulmuş sxematik struktur xəritələr Qırmızı qat və
Ağcagil çöküntülərinin geoloji quruluşunu və sonuncunun struktur planlarının əlaqəsini
aydın şəkildə əks etdirir. Kompleks geoloji və geofiziki materialların müqayisəsi
müəyyən dərəcədə QQ yataqlarının litofasial xüsusiyyətlərinin yayılma
xarakterini müəyyən etməyə imkan verir.
Açar sözlər: Cənubi Xəzər hövzəsi, Orta Xəzər hövzəsi,
Abşeron-Balxanyanı astanası, Qırmızı qat təbəqəsi, seysmostratiqrafik analiz,
horizont, seysmik əksolmalar, interpretasiya
ƏDABİYYƏT
Абдулла-заде М.Ч. Основные геодинамические процессы в эволюции Южно-Каспийского Бассейна. Научные труды НИИ “Геотехнологические проблемы нефти и газа и химия”, Баку, 2021, с. 362-367.
Абдулла-заде М.Ч., Вахаблы Н.Ф. Петрофациальный анализ осадочных комплексов нижнего отдела Продуктивной толщи Абшероно-Прибалханской зоны поднятий на основе геофизических и керновых исследований. Журнал “Геолог Азербайджана”, 2021, No. 25, с. 112-117.
Ализаде А.А., Гулиев И.С., Мамедов П.З., Алиева Э.Г., Фейзуллаев А.А., Гусейнов Д.А. Продуктивная толща Азербайджана. Издательство “Недра”. Москва, Т. 1, 2018, 305 с.
Залова С.М., Багдасарова Л.Т. Отчет о комплексных геофизических работах (МОВ-ОГТ, гидрогазосъемка) на площади Ливаново-зап-б. Лам на акватории Каспийского моря в 1982 году (объект 5/82), Фонды треста КМНГР, 1982.
Кунин Н.Я. Теоретические основы сейсмостратиграфического анализа. В: Сейсмостратиграфические исследования в СССР. Наука. 1990, с. 32-44.
Кунин Н.Я., Кучерук Е.В. Сейсмостратиграфия в решении проблем поиска и разведки месторождений нефти и газа. Итоги науки и техники. Т. 13, 1984, 195 с.
Мамедов П.З. Некоторые результаты сейсмостратиграфической интерпретации данных сейсморазведки в пределах СВ части Апшеронского архипелага. В кн.: Теория и практика интерпретации геофизических наблюдений. Баку, 1983, с. 104-109.
Мамедов П.З., Рагимханов Ф.Г. Изучение поверхности несогласия в низах среднего плиоцена в СЗ части Апшеронского порога по результатам сейсмостратиграфических исследований. Известия вузов “Нефть и Газ”, 1985, No. 7, с. 14-20.
Мирчинк М.Ф. К вопросу генезиса продуктивной толщи. Азербайджанское нефтяное хозяйство, No. 2, 1933, с. 10-13.
Насруев Н.Р., Рзаева С.А. Отчет т.п. 7/82 по теме: “Обобщение и анализ результатов комплексных геофизических исследований по туркменскому сектору Каспия”. Фонды треста КМНГР, 1982.
Пишнамазов А.А. Отчет о работе комплексной гравиметрической партии № 13/84 на площади б. Апшеронская-Ленкорань-море-Гасан-Кули-море-м. Кианлы в азербайджанском и туркменском секторе Каспийского моря (объект 41/84). Фонды треста КМНГР, 1982.
Серикова У.С., Алланазарова М.А., Идиятуллина Э.З. Углеводородные системы Туркменского сектора Южно-Каспийского бассейна. Известия высших учебных заведений. Геология и разведка, No. 5, 2022, с. 24-40, https://doi.org/10.32454/0016-7762-2022-64-5-24-40.
Adamia Sh., Lordkipanidze M., Zakariadze G. Evolution of the active continental margin as exemplified by the Alpine history of the Caucasus. Tectonophysics, Vol. 40, No. 3-4, 1977, pp. 183-199, https://doi.org/ 10.1016/0040-1951(77)90065-8.
Bell J.M., Chin Y.D., Hanrahan S. State-of-the-art of ultra deepwater production technologies. Ofshore technology conference, Houston, Texas, Paper Number: OTC-17615-MS, May 2005, https://doi.org/10.4043/17615-MS.
Berberian M. and King G. Towards a paleogeography and tectonic evolution of Iran. Canadian Journal of Earth Sciences, Vol. 18, No. 2, 1981, pp. 210-265, https://doi.org/10.1139/e81-019.
Eberli G.P., Baechle G.T., Anselmetti F.S., Incze M.L. Factors controlling elastic properties in carbonate sediments and rocks. The Leading Edge, Vol. 22, No. 7, 2003, pp. 654-660, https://doi.org/10.1190/1.1599691.
Huber H. Geological map of Iran with explanatory notes: Tehran, Iran, National Iranian Oil Company, Exploration and Production Affairs, scale 1:1000000, 1978.
Joye S.B. Deepwater Horizon, 5 years on. Science, Vol. 349, No. 6248, 2015, pp. 592-593, DOI: 10.1126/science.aab4133.
Nalivkin V. Geological map of the Caucasus. Scale 1:500000, Moscow, 1968.
Philip H., Cisternas A., Gvishiani A, Gorshkov A. The Caucasus: an actual example of the initial stages of continental collision. Tectonophysics, Vol. 161, Issues 1-2, 1989, pp. 1-21, https://doi.org/10.1016/0040-1951(89)90297-7.
Reader T.W. and O’Connor P. The Deepwater Horizon Explosion: non-technical skills, safety culture, and system complexity. Journal of Risk Research, Vol. 17, No. 3, 2014, pp. 405-424, https://doi.org/10.1080/13669877. 2013.815652
Skogdalen J.E. and Vinnem J.E. Quantitative risk analysis of oil and gas drilling, using Deepwater Horizon as case study. Reliability Engineering and System Safety, Elsevier, Vol. 100(C), 2012, pp. 58-66, https://doi.org/ 10.1016/j.ress.2011.12.002.
Vail P.R., Mitchum R.M. and Thompson S. Seismic stratigraphy and global changes of sea level. Part 3: Relative changes in sea level from coastal onlap. In: Payton C.E. (ed.), Seismic Stratigraphy-Applications to Hydrocarbon Exploration, AAPG Memoir, Vol. 26, 1977, pp. 63-81.